ترجمهٔ فارسی بهروز ثروتیان
متن اصلی ترکی آذربایجانی
سلام بر حیدر بابا
حیدر بابایه سلام
۱
حیدربابا چو ابر شخد ، غرد آسمان
حیدربابا ایلدیریملار شاخاندا
سیلابهاى تند و خروشان شود روان
سئللر سولار شاققیلدییوب آخاندا
صف بسته دختران به تماشایش آن زمان
قیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا
بر شوکت و تبار تو بادا سلام من
سلام اولسون شوْکتوْزه ائلوْزه !
گاهى رود مگر به زبان تو نام من
منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه
۲
حیدربابا چو کبک تو پرد ز روى خاک
حیدربابا ، کهلیک لروْن اوچاندا
خرگوش زیر بوته گریزد هراسناک
کوْل دیبینن دوْشان قالخوب قاچاندا
باغت به گل نشسته و گل کرده جامه چاک
باخچالارون چیچکلنوْب آچاندا
ممکن اگر شود ز من خسته یاد کن
بیزدن ده بیر موْمکوْن اوْلسا یاد ائله
دلهاى غم گرفته ، بدان یاد شاد کن
آچیلمیان اوْرکلرى شاد ائله
۳
چون چارتاق را فکند باد نوبهار
بایرام یئلى چارداخلارى ییخاندا
نوروزگلى و قارچیچگى گردد آشکار
نوْروز گوْلى ، قارچیچکى چیخاندا
بفشارد ابر پیرهن خود به مرغزار
آغ بولوتلار کوینکلرین سیخاندا
از ما هر آنکه یاد کند بى گزند باد
بیزدن ده بیر یاد ائلییه ن ساغ اوْلسون
گو : درد ما چو کوه بزرگ و بلند باد
دردلریمیز قوْى دیکلسین ، داغ اوْلسون
۴
حیدربابا چو داغ کند پشتت آفتاب
حیدربابا ، گوْن دالووى داغلاسین !
رخسار تو بخندد و جوشد ز چشمه آب
اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسین !
یک دسته گل ببند براى من خراب
اوشاخلارون بیر دسته گوْل باغلاسین !
بسپار باد را که بیارد به کوى من
یئل گلنده ، وئر گتیرسین بویانا
باشد که بخت روى نماید به سوى من
بلکه منیم یاتمیش بختیم اوْیانا
۵
حیدربابا ، همیشه سر تو بلند باد
حیدربابا ، سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون !
از باغ و چشمه دامن تو فره مند باد
دورت بیر یانون بولاغ او ْلسون باغ اوْلسون !
از بعد ما وجود تو دور از گزند باد
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون !
دنیا همه قضا و قدر ، مرگ ومیر شد
دوْنیا قضوْ-قدر ، اولوْم-ایتیمدى
این زال کى ز کشتن فرزند سیر شد ؟
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى ، یئتیمدى
۶
حیدربابا ، ز راه تو کج گشت راه من
حیدربابا ، یوْلوم سنن کج اوْلدى
عمرم گذشت و ماند به سویت نگاه من
عومروْم کئچدى ، گلممه دیم ، گئج اوْلدى
دیگر خبر نشد که چه شد زادگاه من
هئچ بیلمه دیم گوزللروْن نئج اوْلدى
هیچم نظر بر این ره پر پرپیچ و خم نبود
بیلمزیدیم دونگه لر وار ، دونوْم وار
هیچم خبر زمرگ و ز هجران و غم نبود
ایتگین لیک وار ، آیریلیق وار ، اوْلوْم وار
۷
بر حق مردم است جوانمرد را نظر
حیدربابا ، ایگیت امک ایتیرمز
جاى فسوس نیست که عمر است در گذر
عوموْر کئچر ، افسوس بره بیتیرمز
نامردْ مرد ، عمر به سر مى برد مگر !
نامرد اوْلان عومرى باشا یئتیرمز
در مهر و در وفا ، به خدا ، جاودانه ایم
بیزد ، واللاه ، اونوتماریق سیزلرى
ما را حلال کن ، که غریب آشیانه ایم
گورنمسک حلال ائدوْن بیزلرى
۸
میراژدر آن زمان که زند بانگ دلنشین
حیدربابا ، میراژدر سسلننده
شور افکند به دهکده ، هنگامه در زمین
کند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
از بهر ساز رستم عاشق بیا ببین
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده
بى اختیار سوى نواها دویدنم
یادوندادى نه هولسک قاچاردیم
چون مرغ پرگشاده بدانجا رسیدنم
قوشلار تکین قاناد آچیب اوچاردیم
۹
در سرزمین شنگل آوا ، سیب عاشقان
شنگیل آوا یوردى ، عاشیق آلماسى
رفتن بدان بهشت و شدن میهمان آن
گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى
با سنگ ، سیب و بهْ زدن و ، خوردن آنچنان !
داش آتماسى ، آلما ، هیوا سالماسى
در خاطرم چو خواب خوشى ماندگار شد
قالیب شیرین یوخى کیمین یادیمدا
روحم همیشه بارور از آن دیار شد
اثر قویوب روحومدا ، هر زادیمدا
۱۰
حیدربابا ، قورى گول و پرواز غازها
حیدربابا ، قورى گولوْن قازلارى
در سینه ات به گردنه ها سوز سازها
گدیکلرین سازاخ چالان سازلارى
پاییز تو ، بهار تو ، در دشت نازها
کت کوشنین پاییزلارى ، یازلارى
چون پرده اى به چشم دلم نقش بسته است
بیر سینما پرده سى دیر گوزوْمده
وین شهریار تست که تنها نشسته است
تک اوْتوروب ، سئیر ائده رم اوزوْمده
۱۱
حیدربابا ، زجادة شهر قراچمن
حیدربابا ، قره چمن جاداسى
چاووش بانگ مى زند آیند مرد و زن
چْووشلارین گلر سسى ، صداسى
ریزد ز زائران حرم درد جان وتن
کربلیا گئدنلرین قاداسى
بر چشم این گداصفتان دروغگو
دوْشسون بو آج یوْلسوزلارین گوزوْنه
نفرین بر این تمدن بى چشم و آبرو
تمدونون اویدوخ یالان سوزوْنه
۱۲
شیطان زده است است گول و ز ده دور گشته ایم
حیدربابا ، شیطان بیزى آزدیریب
کنده است مهر را ز دل و کور گشته ایم
محبتى اوْرکلردن قازدیریب
زین سرنوشت تیره چه بى نور گشته ایم
قره گوْنوْن سرنوشتین یازدیریب
این خلق را به جان هم انداخته است دیو
سالیب خلقى بیر-بیرینن جانینا
خود صلح را نشسته به خون ساخته است دیو
باریشیغى بلشدیریب قانینا
۱۳
هرکس نظر به اشک کند شر نمى کند
گوز یاشینا باخان اوْلسا ، قان آخماز
انسان هوس به بستن خنجر نمى کند
انسان اوْلان خنجر بئلینه تاخماز
بس کوردل که حرف تو باور نمى کند
آمما حئییف کوْر توتدوغون بوراخماز
فردا یقین بهشت ، جهنم شود به ما
بهشتیمیز جهنم اوْلماقدادیر !
ذیحجه ناگزیر ، محرم شود به ما
ذى حجه میز محرم اوْلماقدادیر !
۱۴
هنگام برگ ریز خزان باد مى وزید
خزان یئلى یارپاخلارى توکنده
از سوى کوه بر سر ده ابر مى خزید
بولوت داغدان یئنیب ، کنده چوکنده
با صوت خوش چو شیخ مناجات مى کشید
شیخ الاسلام گوزل سسین چکنده
دلها به لرزه از اثر آن صلاى حق
نیسگیللى سوز اوْرکلره دیردى
خم مى شدند جمله درختان براى حق
آغاشلار دا آللاها باش ایردى
۱۵
داشلى بولاخ مباد پر از سنگ و خاک و خس
داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسین !
پژمرده هم مباد گل وغنچه یک نفس
باخچالارى سارالماسین ، سوْلماسین !
از چشمه سار او نرود تشنه هیچ کس
اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسین !
اى چشمه ، خوش به حال تو کانجا روان شدى
دینه : بولاخ ، خیرون اوْلسون آخارسان
چشمى خمار بر افق آسمان شدى
افقلره خمار-خمار باخارسان
۱۶
حیدربابا ، ز صخره و سنگت به کوهسار
حیدر بابا ، داغین ، داشین ، سره سى
کبکت به نغمه ، وز پی او جوجه رهسپار
کهلیک اوْخور ، دالیسیندا فره سى
از برة سفید و سیه ، گله بى شمار
قوزولارین آغى ، بوْزى ، قره سى
اى کاش گام مى زدم آن کوه و دره را
بیر گئدیدیم داغ-دره لر اوزونى
مى خواندم آن ترانة » چوپان و بره « را
اوْخویئدیم : » چوْبان ، قیتر قوزونى «
۱۷
در پهندشت سولى یئر ، آن رشک آفتاب
حیدر بابا ، سولى یئرین دوْزوْنده
جوشنده چشمه ها ز چمنها ، به پیچ و تاب
بولاخ قئنیر چاى چمنین گوزونده
بولاغ اوْتى شناور سرسبز روى آب
بولاغ اوْتى اوْزر سویون اوْزوْنده
زیبا پرندگان چون از آن دشت بگذرند
گوزل قوشلار اوْردان گلیب ، گئچللر
خلوت کنند و آب بنوشند و بر پرند
خلوتلیوْب ، بولاخدان سو ایچللر
۱۸
وقت درو ، به سنبله چین داسها نگر
بیچین اوْستى ، سونبول بیچن اوْراخلار
گویى به زلف شانه زند شانه ها مگر
ایله بیل کى ، زوْلفى دارار داراخلار
در کشتزار از پى مرغان ، شکارگر
شکارچیلار بیلدیرچینى سوْراخلار
دوغ است و نان خشک ، غذاى دروگران
بیچین چیلر آیرانلارین ایچللر
خوابى سبک ، دوباره همان کار بى کران
بیرهوشلانیب ، سوْننان دوروب ، بیچللر
۱۹
حیدربابا ، چو غرصة خورشید شد نهان
حیدربابا ، کندین گوْنى باتاندا
خوردند شام خود که بخوابند کودکان
اوشاقلارون شامین ئییوب ، یاتاندا
وز پشت ابر غمزه کند ماه آسمان
آى بولوتدان چیخوب ، قاش-گوز آتاندا
از غصه هاى بى حد ما قصه ساز کن
بیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصه ده
چشمان خفته را تو بدان غصه باز کن
قصه میزده چوخلى غم و غصه ده
۲۰
قارى ننه چو قصة شب ساز میکند
قارى ننه گئجه ناغیل دیینده
کولاک ضربه اى زده ، در باز مى کند
کوْلک قالخیب ، قاپ-باجانى دوینده
با گرگ ، شنگلى سخن آغاز مى کند
قورد گئچینین شنگوْلوْسون یینده
اى کاش بازگشته به دامان کودکى
من قاییدیب ، بیرده اوشاق اوْلئیدیم
یک گل شکفتمى به گلستان کودکى
بیر گوْل آچیب ، اوْندان سوْرا سوْلئیدیم
۲۱
آن لقمه هاى نوش عسل پیش عمه جان
عمه جانین بال بلله سین ییه ردیم
خوردن همان و جامه به تن کردنم همان
سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گییه ردیم
در باغ رفته شعر متل خواندن آنچنان !
باخچالاردا تیرینگنى دییه ردیم
آن روزهاى ناز خودم را کشیدنم !
آى اوزومى اوْ ازدیرن گوْنلریم !
چو بى سوار گشته به هر سو دویدنم !
آغاج مینیپ ، آت گزدیرن گوْنلریم !
۲۲
هچى خاله به رود کنار است جامه شوى
هچى خالا چایدا پالتار یوواردى
ممد صادق به کاهگل بام ، کرده روى
ممد صادق داملارینى سوواردى
ما هم دوان ز بام و ز دیوار ، کو به کوى
هئچ بیلمزدیک داغدى ، داشدى ، دوواردى
بازى کنان ز کوچه سرازیر مى شدیم
هریان گلدى شیلاغ آتیب ، آشاردیق
ما بى غمان ز کوچه مگر سیر مى شدیم !
آللاه ، نه خوْش غمسیز-غمسیز یاشاردیق
۲۳
آن شیخ و آن اذان و مناجات گفتنش
شیخ الاسلام مناجاتى دییه ردى
مشدى رحیم و دست یه لباده بردنش
مشدرحیم لباده نى گییه ردى
حاجى على و دیزى و آن سیر خوردنش
مشْدآجلى بوْز باشلارى ییه ردى
بودیم بر عروسى وخیرات جمله شاد
بیز خوْشودوق خیرات اوْلسون ، توْى اوْلسون
ما را چه غم ز شادى و غم ! هر چه باد باد !
فرق ائلمز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسون
۲۴
اسب ملک نیاز و ورندیل در شکار
ملک نیاز ورندیلین سالاردى
کج تازیانه مى زد و مى تاخت آن سوار
آتین چاپوپ قئیقاجیدان چالاردى
دیدى گرفته گردنه ها را عقاب وار
قیرقى تکین گدیک باشین آلاردى
وه ، دختران چه منظره ها ساز کرده اند !
دوْلائیا قیزلار آچیپ پنجره
بر کوره راه پنجره ها باز کرده اند !
پنجره لرده نه گوزل منظره !
۲۵
حیدربابا ، به جشن عروسى در آن دیار
حیدربابا ، کندین توْیون توتاندا
زنها حنا - فتیله فروشند بار بار
قیز-گلینلر ، حنا-پیلته ساتاندا
داماد سیب سرخ زند پیش پاى یار
بیگ گلینه دامنان آلما آتاندا
مانده به راه دخترکان تو چشم من
منیم ده اوْ قیزلاروندا گوزوم وار
در ساز عاشقان تو دارم بسى سخن
عاشیقلارین سازلاریندا سوزوم وار
۲۶
از عطر پونه ها به لب چشمه سارها
حیدربابا ، بولاخلارین یارپیزى
از هندوانه ، خربزه ، در کشتزارها
بوْستانلارین گوْل بسرى ، قارپیزى
از سقز و نبات و از این گونه بارها
چرچیلرین آغ ناباتى ، ساققیزى
مانده است طعم در دهنم با چنان اثر
ایندى ده وار داماغیمدا ، داد وئرر
کز روزهاى گمشده ام مى دهد خبر
ایتگین گئدن گوْنلریمدن یاد وئرر
۲۷
نوروز بود و مرغ شباویز در سرود
بایرامیدى ، گئجه قوشى اوخوردى
جوراب یار بافته در دست یار بود
آداخلى قیز ، بیگ جوْرابى توْخوردى
آویخته ز روزنه ها شالها فرود
هرکس شالین بیر باجادان سوْخوردى
این رسم شال و روزنه خود رسم محشرى است !
آى نه گوزل قایدادى شال ساللاماق !
عیدى به شال نامزدان چیز دیگرى است !
بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق !
۲۸
با گریه خواستم که همان شب روم به بام
شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم
شالى گرفته بستم و رفتم به وقت شام
بیر شال آلیب ، تئز بئلیمه باغلادیم
آویخته ز روزنة خانة غلام
غلام گیله قاشدیم ، شالى ساللادیم
جوراب بست و دیدمش آن شب ز روزنه
فاطمه خالا منه جوراب باغلادى
بگریست خاله فاطمه با یاد خانْ ننه
خان ننه مى یادا سالیب ، آغلادى
۲۹
در باغهاى میرزامحمد ز شاخسار
حیدربابا ، میرزممدین باخچاسى
آلوچه هاى سبز وترش ، همچو گوشوار
باخچالارین تورشا-شیرین آلچاسى
وان چیدنى به تاقچه ها اندر آن دیار
گلینلرین دوْزمه لرى ، طاخچاسى
صف بسته اند و بر رف چشمم نشسته اند
هى دوْزوْلر گوزلریمین رفینده
صفها به خط خاطره ام خیمه بسته اند
خیمه وورار خاطره لر صفینده
۳۰
نوروز را سرشتن گلهای چون طلا
بایرام اوْلوب ، قیزیل پالچیق ازللر
با نقش آن طلا در و دیوار در جلا
ناققیش ووروب ، اوتاقلارى بزللر
هر چیدنى به تاقچه ها دور از او بلا
طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللر
رنگ حنا و فنْدقة دست دختران
قیز-گلینین فندقچاسى ، حناسى
دلها ربوده از همه کس ، خاصه مادران
هوسله نر آناسى ، قایناناسى
۳۱
با پیک بادکوبه رسد نامه و خبر
باکى چى نین سوزى ، سوْوى ، کاغیذى
زایند گاوها و پر از شیر ، بام و در
اینکلرین بولاماسى ، آغوزى
آجیل چارشنبه ز هر گونه خشک و تر
چرشنبه نین گیردکانى ، مویزى
آتش کنند روشن و من شرح داستان
قیزلار دییه ر : » آتیل ماتیل چرشنبه
خود با زبان ترکى شیرین کنم بیان :
آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه «
قیزلار دییه ر : « آتیل ماتیل چرشنبه
۳۲
با تخم مرغ هاى گلى رنگ پرنگار
یومورتانى گویچک ، گوللى بوْیاردیق
با کودکان دهکده مى باختم قمار
چاققیشدیریب ، سینانلارین سوْیاردیق
ما در قمار و مادر ما هم در انتظار
اوْیناماقدان بیرجه مگر دوْیاردیق ؟
من داشتم بسى گل وقاپ قمارها
على منه یاشیل آشیق وئرردى
از دوستان على و رضا یادگارها
ارضا منه نوروزگوْلى درردى
۳۳
نوروزعلى و کوفتن خرمن جوش
نوْروز على خرمنده ول سوْرردى
پوشال جمع کردنش و رفتن از نوش
گاهدان یئنوب ، کوْلشلرى کوْرردى
از دوردستها سگ چوپان و عوعوش
داغدان دا بیر چوْبان ایتى هوْرردى
دیدى که ایستاده الاغ از صداى سگ
اوندا ، گوردن ، اولاخ ایاخ ساخلادى
با گوش تیز کرده براى بلای سگ
داغا باخیب ، قولاخلارین شاخلادى
۳۴
وقت غروب و آمدن گلة دواب
آخشام باشى ناخیرینان گلنده
در بند ماست کرة خرها به پیچ و تاب
قوْدوخلارى چکیب ، وورادیق بنده
گله رسیده در ده و رفته است آفتاب
ناخیر گئچیب ، گئدیب ، یئتنده کنده
بر پشت کره ، کره سواران ده نگر
حیوانلارى چیلپاق مینیب ، قوْواردیق
جز گریه چیست حاصل این کار ؟ بهْ نگر
سوز چیخسایدى ، سینه گریب ، سوْواردیق
۳۵
شبها خروشد آب بهاران به رودبار
یاز گئجه سى چایدا سولار شاریلدار
در سیل سنگ غرد و غلتد ز کوهسار
داش-قیه لر سئلده آشیب خاریلدار
چشمان گرگ برق زند در شبان تار
قارانلیقدا قوردون گوزى پاریلدار
سگها شنیده بوی وى و زوزه مى کشند
ایتر ، گوردوْن ، قوردى سئچیب ، اولاشدى
گرگان گریخته ، به زمین پوزه مى کشند
قورددا ، گوردو ْن ، قالخیب ، گدیکدن آشدى
۳۶
بر اهل ده شبان زمستان بهانه اى است
قیش گئجه سى طوله لرین اوْتاغى
وان کلبة طویله خودش گرمخانه اى است
کتلیلرین اوْتوراغى ، یاتاغى
در رقص شعله ، گرم شدن خود فسانه اى است
بوخاریدا یانار اوْتون یاناغى
سنجد میان شبچره با مغز گردکان
شبچره سى ، گیردکانى ، ایده سى
صحبت چو گرم شد برود تا به آسمان
کنده باسار گوْلوْب - دانیشماق سسى
۳۷
آمد ز بادکوبه پسرخاله ام شجا
شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتى
با قامتى کشیده و با صحبتى رسا
دامدا قوران سماوارى ، صحبتى
در بام شد سماور سوقاتیش به پا
یادیمدادى شسلى قدى ، قامتى
از بخت بد عروسى او شد عزاى او
جونممه گین توْیى دوندى ، یاس اوْلدى
آیینه ماند و نامزد و هاى های او
ننه قیزین بخت آیناسى کاس اوْلدى
۳۸
چشمان ننه قیز به مثل آهوى ختن
حیدربابا ، ننه قیزین گوزلرى
رخشنده را سخن چو شکر بود در دهن
رخشنده نین شیرین-شیرین سوزلرى
ترکى سروده ام که بدانند ایل من
ترکى دئدیم اوْخوسونلار اوزلرى
این عمر رفتنى است ولى نام ماندگار
بیلسینلر کى ، آدام گئدر ، آد قالار
تنها ز نیک و بد مزه در کام ماندگار
یاخشى-پیسدن آغیزدا بیر داد قالار
۳۹
پیش از بهار تا به زمین تابد آفتاب
یاز قاباغى گوْن گوْنئیى دوینده
با کودکان گلولة برفى است در حساب
کند اوشاغى قار گوْلله سین سوینده
پاروگران به سرسرة کوه در شتاب
کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْینده
گویى که روحم آمده آنجا ز راه دور
منیم روحوم ، ایله بیلوْن اوْردادور
چون کبک ، برفگیر شده مانده در حضور
کهلیک کیمین باتیب ، قالیب ، قاردادور
۴۰
رنگین کمان ، کلاف رسنهاى پیرزن
قارى ننه اوزاداندا ایشینى
خورشید ، روى ابر دهد تاب آن رسن
گوْن بولوتدا اییرردى تشینى
دندان گرگ پیر چو افتاده از دهن
قورد قوْجالیب ، چکدیرنده دیشینى
از کوره راه گله سرازیر مى شود
سوْرى قالخیب ، دوْلائیدان آشاردى
لبریز دیگ و بادیه از شیر مى شود
بایدالارین سوْتى آشیب ، داشاردى
۴۱
دندان خشم عمه خدیجه به هم فشرد
خجه سلطان عمه دیشین قیساردى
کز کرد ملاباقر و در جاى خود فسرد
ملا باقر عم اوغلى تئز میساردى
روشن تنور و ، دود جهان را به کام برد
تندیر یانیب ، توْسسى ائوى باساردى
قورى به روى سیخ تنور آمده به جوش
چایدانیمیز ارسین اوْسته قایناردى
در توى ساج ، گندم بوداده در خروش
قوْورقامیز ساج ایچینده اوْیناردى
۴۲
جالیز را به هم زده در خانه برده ایم
بوْستان پوْزوب ، گتیرردیک آشاغى
در خانه ها به تخته - طبقها سپرده ایم
دوْلدوریردیق ائوده تاختا-طاباغى
از میوه هاى پخته و ناپخته خورده ایم
تندیرلرده پیشیرردیک قاباغى
تخم کدوى تنبل و حلوایى و لبو
اوزوْن ئییوْب ، توخوملارین چیتداردیق
خوردن چنانکه پاره شود خمره و سبو
چوْخ یئمکدن ، لاپ آز قالا چاتداردیق
۴۳
از ورزغان رسیده گلابى فروش ده
ورزغان نان آرموت ساتان گلنده
از بهر اوست این همه جوش و خروش ده
اوشاقلارین سسى دوْشردى کنده
دنیاى دیگرى است خرید و فروش ده
بیزده بویاننان ائشیدیب ، بیلنده
ما هم شنیده سوى سبدها دویده ایم
شیللاق آتیب ، بیر قیشقریق سالاردیق
گندم بداده ایم و گلابى خریده ایم
بوغدا وئریب ، آرموتلاردان آلاردیق
۴۴
مهتاب بود و با تقى آن شب کنار رود
میرزاتاغى نان گئجه گئتدیک چایا
من محو ماه و ماه در آن آب غرق بود
من باخیرام سئلده بوْغولموش آیا
زان سوى رود ، نور درخشید و هر دو زود
بیردن ایشیق دوْشدى اوْتاى باخچایا
گفتیم آى گرگ ! و دویدیم سوى ده
اى واى دئدیک قورددى ، قئیتدیک قاشدیق
چون مرغ ترس خورده پریدیم توى ده
هئچ بیلمه دیک نه وقت کوْللوکدن آشدیق
۴۵
حیدربابا ، درخت تو شد سبز و سربلند
حیدربابا ، آغاجلارون اوجالدى
لیک آن همه جوان تو شد پیر و دردمند
آمما حئییف ، جوانلارون قوْجالدى
گشتند بره هاى فربه تو لاغر و نژند
توْخلیلارون آریخلییب ، آجالدى
خورشید رفت و سایه بگسترد در جهان
کولگه دوندى ، گوْن باتدى ، قاش قرلدى
چشمان گرگها بدرخشید آن زمان
قوردون گوزى قارانلیقدا برلدى
۴۶
گویند روشن است چراغ خداى ده
ائشیتمیشم یانیر آللاه چیراغى
دایر شده است چشمة مسجد براى ده
دایر اوْلوب مسجدیزوْن بولاغى
راحت شده است کودک و اهل سراى ده
راحت اوْلوب کندین ائوى ، اوشاغى
منصور خان همیشه توانمند و شاد باد !
منصورخانین الی-قوْلى وار اوْلسون
در سایه عنایت حق زنده یاد باد !
هاردا قالسا ، آللاه اوْنا یار اوْلسون
۴۷
حیدربابا ، بگوى که ملاى ده کجاست ؟
حیدربابا ، ملا ابراهیم وار ، یا یوْخ ؟
آن مکتب مقدس بر پای ده کجاست ؟
مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، یا یوْخ ؟
آن رفتنش به خرمن و غوغاى ده کجاست ؟
خرمن اوْستى مکتبى باغلار ، یا یوْخ ؟
از من به آن آخوند گرامى سلام باد !
مندن آخوندا یتیررسن سلام
عرض ارادت و ادبم در کلام باد !
ادبلى بیر سلام مالاکلام
۴۸
تبریز بوده عمه و سرگرم کار خویش
خجه سلطان عمه گئدیب تبریزه
ما بى خبر ز عمه و ایل و تبار خویش
آمما ، نه تبریز ، کى گلممیر بیزه
برخیز شهریار و برو در دیار خویش
بالام ، دورون قوْیاخ گئداخ ائممیزه
بابا بمرد و خانة ما هم خراب شد
آقا اولدى ، تو فاقیمیز داغیلدى
هر گوسفند گم شده ، شیرش برآب شد
قوْیون اوْلان ، یاد گئدوْبن ساغیلدى
۴۹
دنیا همه دروغ و فسون و فسانه شد
حیدربابا ، دوْنیا یالان دوْنیادى
کشتی عمر نوح و سلیمان روانه شد
سلیماننان ، نوحدان قالان دوْنیادى
ناکام ماند هر که در این آشیانه شد
اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنیادى
بر هر که هر چه داده از او ستانده است
هر کیمسیه هر نه وئریب ، آلیبدى
نامى تهى براى فلاطون بمانده است
افلاطوننان بیر قورى آد قالیبدى
۵۰
حیدربابا ، گروه رفیقان و دوستان
حیدربابا ، یار و یولداش دوندوْلر
برگشته یک یک از من و رفتند بى نشان
بیر-بیر منى چولده قوْیوب ، چوندوْلر
مرد آن چراغ و چشمه بخشکید همچنان
چشمه لریم ، چیراخلاریم ، سوندوْلر
خورشید رفت روى جهان را گرفت غم
یامان یئرده گون دوندى ، آخشام اوْلدى
دنیا مرا خرابة شام است دم به دم
دوْنیا منه خرابهٔ شام اوْلدى
۵۱
قپچاق رفتم آن شب من با پسر عمو
عم اوْغلینان گئدن گئجه قیپچاغا
اسبان به رقص و ماه درآمد ز روبرو
آى کى چیخدى ، آتلار گلدى اوْیناغا
خوش بود ماهتاب در آن گشت کو به کو
دیرماشیردیق ، داغلان آشیردیق داغا
اسب کبود مش ممى خان رقص جنگ کرد
مش ممى خان گوى آتینى اوْیناتدى
غوغا به کوه و دره صداى تفنگ کرد
تفنگینى آشیردى ، شاققیلداتدى
۵۲
در درة قره کوْل و در راه خشگناب
حیدربابا ، قره کوْلون دره سى
در صخره ها و کبک گداران و بند آب
خشگنابین یوْلى ، بندى ، بره سى
کبکان خالدار زرى کرده جاى خواب
اوْردا دوْشر چیل کهلیگین فره سى
زانجا چو بگذرید زمینهاى خاک ماست
اوْردان گئچر یوردوموزون اوزوْنه
این قصه ها براى همان خاک پاک ماست
بیزده گئچک یوردوموزون سوزوْنه
۵۳
امروز خشگناب چرا شد چنین خراب ؟
خشگنابى یامان گوْنه کیم سالیب ؟
با من بگو : که مانده ز سادات خشگناب ؟
سیدلردن کیم قیریلیب ، کیم قالیب ؟
امیر غفار کو ؟ کجا هست آن جناب ؟
آمیرغفار دام-داشینى کیم آلیب ؟
آن برکه باز پر شده از آب چشمه سار ؟
بولاخ گنه گلیب ، گولى دوْلدورور ؟
یا خشک گشته چشمه و پژمرده کشتزار ؟
یا قورویوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟
۵۴
آمیرغفار سرور سادات دهر بود
آمیر غفار سیدلرین تاجییدى
در عرصه شکار شهان نیک بهر بود
شاهلار شکار ائتمه سى قیقاجییدى
با مرد شهد بود و به نامرد زهر بود
مرده شیرین ، نامرده چوْخ آجییدى
لرزان براى حق ستمدیدگان چو بید
مظلوملارین حقى اوْسته اسردى
چون تیغ بود و دست ستمکار مى برید
ظالم لرى قیلیش تکین کسردى
۵۵
میر مصطفى و قامت و قد کشیده اش
میر مصطفا دایى ، اوجا بوْى بابا
آن ریش و هیکل چو تولستوى رسیده اش
هیکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى بابا
شکر زلب بریزد و شادى ز دیده اش
ائیلردى یاس مجلسینى توْى بابا
او آبرو عزت آن خشگناب بود
خشگنابین آبروسى ، اردمى
در مسجد و مجالس ما آفتاب بود
مسجدلرین ، مجلسلرین گورکمى
۵۶
مجدالسادات خندة خوش مى زند چو باغ
مجدالسادات گوْلردى باغلارکیمى
چون ابر کوهسار بغرد به باغ و راغ
گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکیمى
حرفش زلال و روشن چون روغن چراغ
سوز آغزیندا اریردى یاغلارکیمى
با جبهت گشاده ، خردمند دیه بود
آلنى آچیق ، یاخشى درین قاناردى
چشمان سبز او به زمرد شبیه بود
یاشیل گوزلر چیراغ تکین یاناردى
۵۷
آن سفره هاى باز پدر یاد کردنى است
منیم آتام سفره لى بیر کیشییدى
آن یاریش به ایل من انشا کردنى است
ائل الیندن توتماق اوْنون ایشییدى
روحش به یاد نیکى او شاد کردنى است
گوزللرین آخره قالمیشییدى
وارونه گشت بعد پدر کار روزگار
اوْننان سوْرا دونرگه لر دونوْبلر
خاموش شد چراغ محبت در این دیار
محبتین چیراخلارى سونوْبلر
۵۸
بشنو ز میرصالح و دیوانه بازیش
میرصالحین دلى سوْلوق ائتمه سى
سید عزیز و شاخسى و سرفرازیش
میر عزیزین شیرین شاخسى گئتمه سى
میرممد و نشستن و آن صحنه سازیش
میرممدین قورولماسى ، بیتمه سى
امروز گفتنم همه افسانه است و لاف
ایندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغیلدى
بگذشت و رفت و گم شد و نابود ، بى گزاف
گئچدى ، گئتدى ، ایتدى ، باتدى ، داغیلدى
۵۹
بشنو ز میر عبدل و آن وسمه بستنش
میر عبدوْلوْن آیناداقاش یاخماسى
تا کنج لب سیاهى وسمه گسستنش
جوجیلریندن قاشینین آخماسى
از بام و در نگاهش و رعنا نشستنش
بوْیلانماسى ، دام-دوواردان باخماسى
شاه عباسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !
شاه عباسین دوْربوْنى ، یادش بخیر !
خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !
خشگنابین خوْش گوْنى ، یادش بخیر !
۶۰
عمه ستاره نازک را بسته در تنور
ستاره عمه نزیک لرى یاپاردى
هر دم ربوده قادر از آنها یکى به روز
میرقادر ده ، هر دم بیرین قاپاردى
چون کره اسب تاخته و خورده دور دور
قاپیپ ، یئیوْب ، دایچاتکین چاپاردى
آن صحنة ربودن نان خنده دار بود
گوْلمه لیدى اوْنون نزیک قاپپاسى
سیخ تنور عمه عجب ناگوار بود !
عمه مینده ارسینینین شاپپاسى
۶۱
گویند میر حیدرت اکنون شده است پیر
حیدربابا ، آمیر حیدر نئینیوْر ؟
برپاست آن سماور جوشان دلپذیر
یقین گنه سماوارى قئینیوْر
شد اسبْ پیر و ، مى جود از آروار زیر
داى قوْجالیب ، آلت انگینن چئینیوْر
ابرو فتاده کنج لب و گشته گوش کر
قولاخ باتیب ، گوزى گیریب قاشینا
بیچاره عمه هوش ندارد به سر دگر
یازیق عمه ، هاوا گلیب باشینا
۶۲
میر عبدل آن زمان که دهن باز مى کند
خانم عمه میرعبدوْلوْن سوزوْنى
عمه خانم دهن کجى آغاز مى کند
ائشیدنده ، ایه ر آغز-گوزوْنى
با جان ستان گرفتن جان ساز مى کند
ملْکامدا وئرر اوْنون اوزوْنى
تا وقت شام و خواب شبانگاه مى رسد
دعوالارین شوخلوغیلان قاتاللار
شوخى و صلح و دوستى از راه مى رسد
اتى یئیوْب ، باشى آتیب ، یاتاللار
۶۳
فضه خانم گزیدة گلهاى خشگناب
فضه خانم خشگنابین گوْلییدى
یحیى ، غلام دختر عمو بود در حساب
آمیریحیا عمقزینون قولییدى
رخساره نیز بود هنرمند و کامیاب
رخساره آرتیستیدى ، سوگوْلییدى
سید حسین ز صالح تقلید مى کند
سید حسین ، میر صالحى یانسیلار
با غیرت است جعفر و تهدید مى کند
آمیرجعفر غیرتلى دیر ، قان سالار
۶۴
از بانگ گوسفند و بز و بره و سگان
سحر تئزدن ناخیرچیلار گلردى
غوغا به پاست صبحدمان ، آمده شبان
قوْیون-قوزى دام باجادا ملردى
در بند شیر خوارة خود هست عمه جان
عمه جانیم کورپه لرین بلردى
بیرون زند ز روزنه دود تنورها
تندیرلرین قوْزاناردى توْسیسى
از نان گرم و تازه دمد خوش بخورها
چورکلرین گوزل اییى ، ایسیسى
۶۵
پرواز دسته دستة زیبا کبوتران
گویرچینلر دسته قالخیب ، اوچاللار
گویى گشاده پردة زرین در آسمان
گوْن ساچاندا ، قیزیل پرده آچاللار
در نور ، باز و بسته شود پرده هر زمان
قیزیل پرده آچیب ، ییغیب ، قاچاللار
در اوج آفتاب نگر بر جلال کوه
گوْن اوجالیب ، آرتارداغین جلالى
زیبا شود جمال طبیعت در آن شکوه
طبیعتین جوانلانار جمالى
۶۶
گر کاروان گذر کند از برف پشت کوه
حیدربابا ، قارلى داغلار آشاندا
شب راه گم کند به سرازیرى ، آن گروه
گئجه کروان یوْلون آزیب ، چاشاندا
باشم به هر کجاى ، ز ایران پرشکوه
من هارداسام ، تهراندا یا کاشاندا
چشمم بیابد اینکه کجا هست کاروان
اوزاقلاردان گوزوم سئچر اوْنلارى
آید خیال و سبقت گیرد در آن میان
خیال گلیب ، آشیب ، گئچر اوْنلارى
۶۷
اى کاش پشت دامْ قیه ، از صخره هاى تو
بیر چیخئیدیم دام قیه نین داشینا
مى آمدم که پرسم از او ماجراى تو
بیر باخئیدیم گئچمیشینه ، یاشینا
بینم چه رفته است و چه مانده براى تو
بیر گورئیدیم نه لر گلمیش باشینا
روزى چو برفهاى تو با گریه سر کنم
منده اْونون قارلاریلان آغلاردیم
دلهاى سرد یخ زده را داغتر کنم
قیش دوْندوران اوْرکلرى داغلاردیم
۶۸
خندان شده است غنچة گل از براى دل
حیدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندى
لیکن چه سود زان همه ، خون شد غذاى دل
آمما حئیف ، اوْرک غذاسى قاندى
زندان زندگى شده ماتم سراى دل
زندگانلیق بیر قارانلیق زینداندى
کس نیست تا دریچة این قلعه وا کند
بو زیندانین دربچه سین آچان یوْخ
زین تنگنا گریزد و خود را رها کند
بو دارلیقدان بیرقورتولوب ، قاچان یوْخ
۶۹
حیدربابا ، تمام جهان غم گرفته است
حیدربابا گویلر بوْتوْن دوماندى
وین روزگار ما همه ماتم گرفته است
گونلریمیز بیر-بیریندن یاماندى
اى بد کسى که که دست کسان کم گرفته است
بیر-بیروْزدن آیریلمایون ، آماندى
نیکى برفت و در وطن غیر لانه کرد
یاخشیلیغى الیمیزدن آلیبلار
بد در رسید و در دل ما آشیانه کرد
یاخشى بیزى یامان گوْنه سالیبلار
۷۰
آخر چه شد بهانة نفرین شده فلک ؟
بیر سوْروشون بو قارقینمیش فلکدن
زین گردش زمانه و این دوز و این کلک ؟
نه ایستیوْر بو قوردوغى کلکدن ؟
گو این ستاره ها گذرد جمله زین الک
دینه گئچیرت اولدوزلارى الکدن
بگذار تا بریزد و داغان شود زمین
قوْى توکوْلسوْن ، بو یئر اوْزى داغیلسین
در پشت او نگیرد شیطان دگر کمین
بو شیطانلیق قورقوسى بیر ییغیلسین
۷۱
اى کاش مى پریدم با باد در شتاب
بیر اوچئیدیم بو چیرپینان یئلینن
اى کاش مى دویدم همراه سیل و آب
باغلاشئیدیم داغدان آشان سئلینن
با ایل خود گریسته در آن ده خراب
آغلاشئیدیم اوزاق دوْشن ائلینن
مى دیدم از تبار من آنجا که مانده است ؟
بیر گورئیدیم آیریلیغى کیم سالدى
وین آیه فراق در آنجا که خوانده است ؟
اولکه میزده کیم قیریلدى ، کیم قالدى
۷۲
من هم به چون تو کوه بر افکنده ام نفس
من سنون تک داغا سالدیم نفسى
فریاد من ببر به فلک ، داد من برس
سنده قئیتر ، گوْیلره سال بو سسى
بر جغد هم مباد چنین تنگ این قفس
بایقوشوندا دار اوْلماسین قفسى
در دام مانده شیرى و فریاد مى کند
بوردا بیر شئر داردا قالیب ، باغیریر
دادى طلب ز مردم بیداد مى کند
مروت سیز انسانلارى چاغیریر
۷۳
تا خون غیرت تو بجوشد ز کوهسار
حیدربابا ، غیرت قانون قاینارکن
تا پر گرفته باز و عقابت در آن کنار
قره قوشلار سنن قوْپوپ ، قالخارکن
با تخته سنگهایت به رقصند و در شکار
اوْ سیلدیریم داشلارینان اوْینارکن
برخیز و نقش همت من در سما نگر
قوْزان ، منیم همتیمى اوْردا گور
برگرد و قامتم به سر دارها نگر
اوردان اییل ، قامتیمى داردا گور
۷۴
درنا ز آسمان گذرد وقت شامگاه
حیدربابا . گئجه دورنا گئچنده
کوْراوْغلى در سیاهى شب مى کند نگاه
کوْراوْغلونون گوزى قارا سئچنده
قیرآت او به زین شده و چشم او به راه
قیر آتینى مینیب ، کسیب ، بیچنده
من غرق آرزویم و آبم نمى برد
منده بوردان تئز مطلبه چاتمارام
ایوز تا نیاید خوابم نمى برد
ایوز گلیب ، چاتمیونجان یاتمارام
۷۵
مردان مرد زاید از چون تو کوه نور
حیدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگینان
نامرد را بگیر و بکن زیر خاک گور
نامردلرین بورونلارین اوْغگینان
چشمان گرگ گردنه را کور کن به زور
گدیکلرده قوردلارى توت ، بوْغگینان
بگذار بره هاى تو آسوده تر چرند
قوْى قوزولار آیین-شایین اوْتلاسین
وان گله هاى فربه تو دنبه پرورند
قوْیونلارون قویروقلارین قاتلاسین
۷۶
حیدربابا ، دل تو چو باغ تو شاد باد !
حیدربابا ، سنوْن گویلوْن شاد اوْلسون
شهد و شکر به کام تو ، عمرت زیاد باد !
دوْنیا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسون
وین قصه از حدیث من و تو به یاد باد !
سنن گئچن تانیش اوْلسون ، یاد اوْلسون
گو شاعر سخنور من ، شهریار من
دینه منیم شاعر اوْغلوم شهریار
عمرى است مانده در غم و دور از دیار من
بیر عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار